Naučnoistraživačka, razvojna, inovaciona i inženjersko kreativna – projektantska delatnost Rudarskog instituta orjentisana je ka eksploataciji i pripremi mineralnih sirovina, mehanici stena i tla, ventilaciji rudnika, zaštiti životne i radne sredine, rekultivaciji i uređenju degradiranih predela, termotehnici i sagorevanju energenata, rudničkim objektima i infrastrukturi, elektroenergetskom napajanju, rudničkoj geologiji, hidrogeologiji, sistemskom inženjerstvu, nadzoru, kontroli i upravljanju procesima u rudarstvu, računarski integrisanim tehnologijama i ekonomici industrije minerala.
Institut je u državnom vlasništvu, prihode ostvaruje prodajom istraživačkih i inženjerskih kreativnih usluga na domaćem i inostranom tržištu, malim delom učešćem u naučnim i inovacionim projektima finansiranim od strane Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije.
Institut je bio vodeća jugoslovenska, danas srpska, međunarodno respektivna institucija rudarske nauke i inženjerstva. U Institutu je urađeno preko 5000 projekta za potrebe rudnika i industrije, realizovano preko 50 naučnoistraživačkih projekata i patentirano 11 tehnologija i postupaka. Prema projektnim rešenjima Instituta otvoreno je u zemlji i inostranstvu više od 70 rudnika, pušteno u pogon preko 40 postrojenja za pripremu mineralnih sirovina i čišćenje uglja, i više od 20 jalovišta i deponija pepela i šljake.
Institut je značajan izdavač periodike i publikacija iz rudarstva, geologije, ekonomike industrije minerala, geostatistike i sistemskih nauka. Izdavač je najstarijeg na Balkanu naučnog časopisa iz rudartstva „Rudarskog glasnika“ (1903).